Spelen is serieus! Ontwikkeling van kinderen, educatief spelen, babyhersenen
Denk maar niet dat je kind 'alleen maar speelt'. Spelen is fundamenteel voor de ontwikkeling.
Veel ouders beschouwen spelen als iets waarmee hun kinderen zich alleen vermaken, iets waarmee ze hun tijd vullen. Hoe vaak zeggen we niet: "O, hij is gewoon lekker aan het spelen". Maar, is er is niks 'gewoons' aan.
Ontdek waarom spelen even belangrijk is, of zelfs nog belangrijker, dan lezen, schrijven en rekenen.
Waarom is spelen cruciaal?
Het spelen van kinderen heeft een enorm belangrijke rol bij hun verwerving van sociale, emotionele en intellectuele vaardigheden en bij de ontwikkeling van hun taalvaardigheid.
Door te spelen begrijpt je kind sneller complexe concepten zoals grootte, vorm, zwaartekracht, gewicht, stijfheid en flexibiliteit. Je zult merken dat dit leerproces al in de eerste maanden na de geboorte begint.
Spelen zorgt ook voor de ontwikkeling van de fijne en de grove motoriek. Je kind ontwikkelt zijn spieren om te kunnen klimmen, rennen en zware dingen vast te houden.
Bij het spelen ontdekken kinderen niet alleen welke eigenschappen voorwerpen hebben. Ze worden er inventief van, ze gebruiken hun verbeeldingskracht, creativiteit, en leren probleemoplossend te denken. Het kan fascinerend zijn om te zien hoe ingewikkeld het spel van zo'n kleintje is.
Spelen is dus cruciaal voor een gezonde geestelijke en lichamelijke ontwikkeling en het helpt kinderen om de wereld steeds beter te begrijpen.
Toch kan je je afvragen hoe twee blokjes over de grond voortduwen alsof het auto's zijn en er luid "vroem, vroem" bij roepen, er in hemelsnaam toe kan bijdragen dat er belangrijke lange termijnverbindingen ontstaan in de hersenen van zo'n kleintje.
Waarschijnlijk had je geen flauw idee dat spelen zo'n belangrijke functie kon hebben. Laten we daarom het spelen eens ontleden en onderzoeken wat ten grondslag ligt aan die ogenschijnlijk doelloze activiteiten waar kinderen de eerste jaren van hun leven grotendeels mee bezig zijn.
Wanneer begint het spelen?
Soms is het lastig om verschil te zien tussen spelen en ontdekken.
Wanneer een baby herhaaldelijk educatief speelgoed op de grond gooit vanuit zijn kinderstoel, is dat dan spelen, probeert hij of zij je te irriteren of is je kleinte aan het experimenteren met de zwaartekracht?
Waarschijnlijk is het een combinatie van alle drie, maar spelen is zo belangrijk voor de ontwikkeling, dat je het spelelement van een activiteit niet moet onderschatten.
Wat is de definitie van ‘spelen'?
Het ligt eraan, maar naar onze mening beginnen baby's al rond hun derde levensmaand te spelen. Zij kunnen uren proberen om speeltjes aan te raken die aan een mobiel boven hun bedje hangen, of om hun eigen teentjes vast te pakken.
Deze, op het oog doelloze bezigheden, verbeteren de oog-handcoördinatie en zorgen ervoor dat er in de hersenen van de baby nieuwe verbindingen ontstaan tussen de visuele cortex en de motorische cortex.
Verbindingen binnen en tussen de hersengebieden zijn essentieel voor de ontwikkeling.
Baby's worden door het spelen ook natuurkundige onderzoekertjes: ze ontdekken verschillen in het gewicht, de grootte en vorm van voorwerpen en educatief speelgoed. Bovendien komen ze erachter dat deze dingen geluid maken als je ermee op een oppervlak slaat. Neem even de tijd om te zien hoe hard je baby zich concentreert en steeds probeert om de grip aan te passen aan elk nieuw voorwerp. Kijk maar hoe blij hij of zij kijkt als het lukt om eindelijk iets vast te houden, al is het maar voor even.
Door het plezier bij zulke successen, komt er een chemisch stofje in de hersenen vrij, zogenaamde endorfines, die hem of haar een rustig en tevreden gevoel geven.
Welke twee soorten spel bestaan er?
Vaak maken psychologen onderscheid tussen twee soorten spel: functioneel spel en doen-alsof spel.
1. functioneel spel
Bij functioneel spel worden voorwerpen gebruikt voor het doel waarvoor ze zijn gemaakt, zoals het grijpen van speeltjes aan een mobiel, het rollen van een bal en het bouwen van torens en bruggen.
2. doen-alsof spel
Doen-alsof spel is veel boeiender. Daarbij bedenkt je kind niet alleen een heel verhaal bij die brug of toren; vanaf 18 maanden gaat hij of zij ook voorwerpen gebruiken voor doelen waarvoor die normaliter niet gebruikt worden.
Zo kan een banaan een telefoon worden. Vervolgens kan je baby een heel gesprek voeren via de banaan! Op die manier veranderen gewone voorwerpen soms in educatief speelgoed.
Hoe werkt het doen-alsof spel?
Hoe komt het dat een kind kan doen alsof het ene voorwerp het andere is en zelfs hele conversaties kan voeren terwijl het niets in handen heeft?
Psychologen denken dat dit een enorme sprong vertegenwoordigt in de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden van kinderen: het vermogen tot symbolisch denken. Neem het voorbeeld van de banaan en de telefoon. Wanneer het kind eenmaal de overeenkomst in vorm heeft ontdekt, moet het eerst alle andere dingen die het over bananen weet opzij zetten of afbakenen in de hersenen (zoals: ze zitten in een tros, je kan ze eten, ze maken geen geluid).
Daarna moeten aan de banaan de eigenschappen toegeschreven worden die hij of zij kent van telefoons (zoals: ze gaan over, je kan ze gebruiken om met mensen te praten die niet aanwezig zijn), zodat het kind kan gaan doen alsof.
Het belangrijkste is dat het kind in staat is om een nieuwe, maar tijdelijke, denkbeeldige voorstelling in de hersenen te maken die hij of zij moet afscheiden van de bestaande mentale beelden van de echte wereld.
Vanaf dat moment kan het in een innerlijke 'alsof'-wereld leven, waar de banaan een telefoon is. Tijdens het spel zal je zien dat het kind de banaan nooit opeet zolang die nog de rol speelt van een telefoon!
En toch verdwijnen de echte eigenschappen van voorwerpen, dus wat hij of zij van bananen weet, niet uit het geheugen van het kind tijdens het spel.
Als het klaar is met spelen, peuzelt het de banaan met smaak op! Sommige psychologen zeggen dat deze 'alsof'-wereld een belangrijke voorloper is van het begrip van oudere kinderen van de betekenis van het woord 'als' in hypothetische stellingen zoals: 'als honden vleugels hadden, zouden ze kunnen vliegen'. De babyhersenen moeten complexe, dynamische mentale activiteiten verrichten om een ogenschijnlijk simpel doen-alsof spelletje te spelen.
Alhoewel kinderen rond 2 jaar al doen-alsof spelletjes spelen, kunnen ze dat tot vijfjarige leeftijd, en zelfs nog langer, blijven doen. Het belangrijkste zijn de mentale activiteiten die de hersenen moeten verrichten voor het spel: het kind moet een mentale voorstelling maken van de verschillende hoofdpersonen en voorwerpen in het spel en onthouden welke rollen het die heeft gegeven.
Dat is een goede oefening voor het werkgeheugen. Zo kan het kind twee dezelfde poppen nemen en besluiten dat de een de mama is en de andere een pasgeboren baby, of dat een kraal een stukje chocola is en een blok hout een bus. Als het dat eenmaal heeft bedacht, moet het kind die rollen tijdens het hele spel in stand houden. Geen makkelijke taak voor een peuter, want vaak lijken de voorwerpen die hij of zij gebruikt op zich helemaal niet op de dingen die ze nu symbolisch voorstellen.
Als ze ongeveer twee of tweeënhalf jaar zijn, gaan kinderen vaak een verhaal vertellen bij hun spel. Dat verhaal hebben ze of zelf verzonnen, of ze spelen een gebeurtenis na die ze moeilijk te begrijpen vonden of waar ze sterke emoties bij voelden. Om dat te kunnen doen moeten ze de volgorde van de gebeurtenissen in het verhaal in de gaten houden. Dus als je naar je kind kijkt wanneer het ogenschijnlijk doelloos speelt, luister dan goed naar het sprookjesachtige verhaal dat je kind er half binnensmonds bij vertelt. Dat verhaal doet een enorm beroep op geheugen, fantasie en taalvaardigheid.
2 soorten taal
Wist je dat kinderen vaak 2 verschillende soorten taal gebruiken terwijl ze spelen?
Tijdens een interessant onderzoek in de Verenigde Staten werden groepjes kinderen die een doen-alsof spel speelden geobserveerd en werd hun taalgebruik vastgelegd. Dit onderzoek toonde aan dat kinderen twee verschillende manieren gebruiken om precies dezelfde informatie over te brengen, afhankelijk van of ze een rol speelden tijdens hun spel of commentaar leverden bij hun spel.
Ze gebruikten bijvoorbeeld één vorm van de toekomende tijd wanneer ze een van de personages van hun spel waren: "Nu ga ik naar het park".
Als ze even buiten het spel traden om commentaar te leveren bij een gebeurtenis, gebruikten ze een andere vorm van de toekomende tijd om een vergelijkbare boodschap over te brengen: "Nu ga ik de andere pop pakken, zodat de papa thuis kan komen".
Omdat het zo consistent gebeurde, concludeerden de wetenschappers dat kinderen met verschillend taalgebruik aangeven wanneer ze in het doen-alsof spel zitten en wanneer ze uit het spel stappen om verschillende personages of gebeurtenissen te creëren, ook al gaat het vaak om dezelfde inhoud.
Dat zijn belangrijke aanwijzingen hoe kinderen taalkundig aangeven dat ze bezig zijn met een doen-alsof spel. Tijdens zo'n spel kunnen de beperkingen van de werkelijkheid worden opgeheven, waardoor ze kunnen opgaan in de innerlijk opgebouwde wereld van het spel.
Tijdens het doen-alsof kunnen mensen dus vliegen, vogels praten, een potlood kan worden gekookt en worden opgegeten en denkbeeldig water kan langzaam worden opgedronken door een meetlat die tijdelijk een rol speelt als rietje. Stel je voor hoe de hersenen van je kind al die nieuwe, tijdelijke, mentale beelden in stand moeten houden zonder daarbij de bestaande beelden uit te wissen die bij de werkelijkheid horen.
Het doen-alsof spel biedt eindeloze mogelijkheden. Denk nooit dat je kind iets onzinnigs speelt. Het gaat in feite te werk als een toneelschrijver: hij of zij bedenkt en structureert een verhaallijn en speelt verschillende rollen. Zo creëert het zelf allerlei uitdagingen voor de verbeeldingskracht en intelligentie.
Spelen en de emotionele ontwikkeling van kinderen
Spelen is enorm belangrijk voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. Vaak gaan kinderen aan de slag met een lastig probleem, zoals de geboorte van een zusje of broertje, door het te verwerken binnen de veilige privéwereld van hun spel.
Kindertherapeuten maken gebruik van spelletjes om getraumatiseerde kinderen te helpen.
Als ouder ontdek je vaak beter welke angsten en zorgen je kind heeft, door het – terwijl hij of zij speelt – van een afstandje te observeren, dan door directe vragen te stellen.
Vraag dus niet: "Ben je verdrietig?"
Dan moet hij of zij in woorden uitleggen wat het voelt, en dat kan het nog lang niet in deze fase van de ontwikkeling. Je kan erachter komen wat de diepere gevoelens zijn door zorgvuldig te observeren tijdens het spel.
Door met knuffels te spelen kan het bijvoorbeeld zijn of haar woede en jaloezie kwijt. Daarom is het verstandig om een babyknuffel voor je peuter te kopen als je opnieuw in verwachting bent. Berisp je peuter niet als je ziet dat hij of zij tegen de knuffel staat te schreeuwen of de knuffel slaat.
Dit is namelijk juist een gezond teken: je kind probeert nieuwe emoties te begrijpen en te leren beheersen. Daarbij richt het de angsten op een denkbeeldige wereld en houdt het die weg van de echte baby, in de echte wereld.
Kinderen gebruiken het spelen ook om uit te dokteren wat de sociale conventies zijn. Ze laten hun poppen allerlei maatschappelijke rollen spelen zoals leraar, treinmachinist, papa, mama, baby en politieagent. Zo ontdekken ze hoe die rollen verschillen en beginnen zo geleidelijk te begrijpen welke plek zij zelf hebben in hun steeds groter wordende sociale wereld.
Dus als je je kind de volgende keer bezig ziet met iets dat je vroeger beschouwde als 'gewoon spelen', probeer hem of haar dan eens te observeren met deze nieuwe kennis in het achterhoofd.
En realiseer je hoeveel slimme verbindingen er op dat moment worden gelegd in zijn of haar – zich razendsnel ontwikkelende – hersenen.
Baby groeischema
Houd de lengte, het gewicht en de hoofdomtrek van je baby in de gaten voor een gemiddelde groei met onze eenvoudige tool.
Verplicht veld
Verplicht veld
Verplicht veld
Verplicht veld
*Invoer gegevens van de laatste metingen van je baby **Bron: World Health Organization
Dit – het langste – artikel over spelen is behoorlijk theoretisch. Hieronder vind je een aantal praktische tips en weetjes om het spelplezier van je kleine man of vrouw te vergroten:
Word Pampers lid en krijg
